Geen vertroosting, verzoening, romantisering
De kunstenaar lijdt voor de kunst bij Thomas Mann. Het gaat niet om het romantische idee van het miskende genie, maar om de zwaarte van creëren. Tonio Kröger verlangt daarom ‘naar de gelukzaligheid van het gewone’. Niet alleen Tonio Kröger betaalt een hoge prijs voor zijn kunstenaarschap in het oeuvre van Thomas Mann. In Thomas Manns Doctor Faustus. Het leven van de Duitse toondichter Adrian Leverkühn, verteld door een vriend – onlangs verschenen in de mooie Perpetua-reeks van uitgeverij Athenaeum – Polak & Van Gennep – sluit Adrian Leverkühn een pact met de duivel.
Doctor Faustus is de fictieve biografie van Adrian Leverkühn, verteld door zijn goede vriend de filoloog Serenus Zeitblom. Het is een complexe roman, onder meer vanwege de essayistische uitweidingen. Zo waren de lezingen van muziekdocent Wendell Kretzschnar en de uitweidingen over de harmonieleer mij te machtig. Dit is mijn tekortkoming – vanwege mijn amuzikaliteit – en niet die van Thomas Mann. De complexiteit heeft eveneens te maken met de stijl van de roman, door de gecompliceerde syntactische structuur van de zinnen en hun proustiaanse lengte. Woorden zijn er volgens Zeitblom om ‘het verschijnsel te karakteriseren door het gevoel dat het opwekt, maar niet om het verschijnsel zelf op te roepen en weer te geven.’ Zeitblom weet dat hij de lezer belast met zijn uitweidingen over onder meer de muziek, maar de lezingen van Kretzschmar en, bijvoorbeeld, de discussies die Adrian voert met de leden van de vereniging Winfried ‘karakteriseren’ het geestelijke klimaat waarin Adrian en Zeitblom in verkeren.
Na zijn middelbare school gaat Adrian theologie studeren. Zijn echte liefde is de muziek en het duurt niet lang voordat hij stopt met zijn studie en kiest voor de muziek, want ‘alleen de kunst kon zwaarte geven aan een leven dat zich anders dood zou vervelen omdat het zo gemakkelijk was.’ Adrian wil een nieuw vorm creëren, niet voortborduren op oude stijlen of deze parodiëren – dat leidt slechts tot nihilisme. In het midden van de roman voegt Zeitblom het ‘protocol’ van Adrian in, een tekst die Adrian zelf heeft geschreven. In deze tekst voert hij een dialoog met de duivel. In ruil voor vierentwintig jaar muzikale genialiteit mag Adrian niet meer liefhebben: ‘Liefde is je verboden in zoverre zij verwarmt. Je leven zal koud zijn – daarom mag je van geen mens houden.’ (meer…)