Een ode aan een sterke vrouw
De sterkste romans zijn die waarin mensen worden geconfronteerd met een schier onoplosbaar dilemma. Denk bijvoorbeeld aan de hoofdpersoon in Terugkeer ongewenst van Charles Lewinsky. Regisseur Kurt Gerron moet een nepfilm maken over het ‘modelkamp’ Theresienstadt. Of hij weigert en wordt gelijk op transport gesteld, of hij werkt mee en verkoopt een leugen en dus zijn ziel. De Zweedse auteur Steve Sem-Sandberg, zelf overigens niet van Joodse komaf, werpt zich ook op als chroniqueur van de Holocaust. Met zijn magnum opus De onzaligen van Łódź deelde hij een paar jaar terug een ware mokerslag uit. Het verhaal van de voorzitter van het Joodse bestuur van het getto die, tegen beter weten in, probeert te redden wat er te redden valt en gelijk vooral aan zichzelf denkt, laat maar weer eens zien dat je niet zwart-wit kunt denken. Er zijn altijd grijstinten.
Zojuist is een wat ouder werk van Sem-Sandberg in Nederlandse vertaling verschenen, getiteld Ravensbrück. Het geeft bijna geen pas om het zo uit te drukken, maar het kamp zelf komt er bekaaid af. Het feitelijke lijdend voorwerp is de journaliste en schrijfster Milena Jesenská, de ontvanger van de post van Kafka in het beroemde boek Brieven aan Milena. Dit heeft de uitgever om begrijpelijke redenen vermeld op de achterflap. Maar Franz is ook slechts een wat nerveus bijpersonage in deze documentaire. Iemand die geen enkele taak licht kan opvatten en de kracht niet heeft om eenvoudig lief te hebben. In de loop van de twintigtal pagina’s dat Kafka figureert, weet Sem-Sandberg (of eigenlijk Jesenská zelf) mooi te illustreren hoe hij langzaam in Milena’s wereld gevangen raakt.
Franz zou nooit bij de vrouw kunnen zijn van wie hij houdt. [ … ] Ik heb meer dan genoeg mannen gezien die vrouwen op een voetstuk plaatsen, niet omdat ze hen vereren, zoals ze zeggen te doen, maar omdat ze bang zijn voor iets in zichzelf. Franz is niet zo, maar wat hij in me ziet, maakt me bang. [ … ] Nergens ontmoette je bij hem weerstand, tot je uiteindelijk inzag dat deze weerstandloosheid juist de weerstand was.