Is dit wel het huis waar Couperus De stille kracht schreef?
In NRC Handelsblad en de Volkskrant is Bas Heijne heel stellig: hij heeft in Indonesië het huis ontdekt waar Couperus De stille kracht schreef.
Maar hij vergist zich.
In het verleden hebben Couperusvorsers ook gezocht naar het residentshuis in Pasoerean op Java, waar Couperus aan zijn meesterlijke roman werkte. Zij kwamen met een heel ander huis op de proppen.
In Arabesken, het ‘clubblaadje’ van het Louis Couperusgenootschap, verscheen in mei 2001 een artikel van Willem B.S. de Vries. Hij zocht in Pasoeroean ook naar het vroegere huis van de resident. Hij vond dit huis:
Dat huis verkeerde in een treurige staat, met dichtgemetselde ramen, ingeklemd tussen nieuwe huizen. Maar het is overduidelijk nog het residentshuis van de oude foto.
Waarom komt Bas Heijne dan nu met deze bouwvallige villa aan? Je hoeft namelijk niet geniaal te zijn om direct te zien dat dit niet het residentshuis is waar Couperus logeerde. Heeft hij wel naar dat andere huis gezocht? Zaten eerdere onderzoekers (Frédéric Bastet, Rob Nieuwenhuys) dan fout? In zijn evocatieve stuk in de NRC zegt Bas Heijne hier helaas niets over.
De conclusie moet dan ook zijn dat hij hier feit en fictie met elkaar heeft verward. Die oude onderzoekers hadden namelijk ook al geconcludeerd dat het ‘echte’ huis van de resident verschilt van ‘zijn’ huis in De stille kracht. Volgens hen zou Couperus daarvoor het residentshuis in Tegal als voorbeeld gebruikt hebben, waar hij tijdens zijn bezoek aan Indië ook had gelogeerd. Dat huis bezat wel een ‘indrukwekkend paleisportaal’, net als de villa die Bas Heijne nu heeft ontdekt. De vondst van Heijne betreft dus vrijwel zeker het huis dat Couperus als voorbeeld voor zijn roman heeft gebruikt, maar het is niet – zoals hij stellig beweert – het residentshuis waar Couperus de roman schreef. Toen Couperus in Pasoerean logeerde moet hem tijdens een van zijn wandelingen die paleisachtige villa zijn opgevallen. Niks Tegal, gewoon een ander huis in Pasoerean, direct verwerkt in de roman. Daardoor lijkt de Couperuswetenschap met deze ‘vondst’ toch iets op te schieten.
Reactie Bas Heijne op Facebook (hij zal later uitgebreider reageren):
Er komt na mijn stuk nieuwe info binnen, onder andere een foto van ‘ons’ huis in 1903 met de mensen die daar toen woonden. Wij raakten overtuigd doordat plaatselijke docent het aanwees (woont 38 jaar daar) en de Nederlandse leeuw in de tuin, de locatie op een oude kaart en de verbazingwekkend precieze beschrijving in de roman met, inderdaad, het paleisportaal. Moet nieuwe info nog nagaan, maar zou kunnen dat Doeke inderdaad gelijk heeft, wat betreft feit en fictie, dat dit gebouw wel degelijk model heeft gestaan voor de residentiewoning, maar het wellicht zelf niet geweest is. Overigens denk ik dat het gebouw in het eerdere artikel niet de residentie is, veel kleiner, teveel verschillen in bouw. In Passoerean staan nog best veel van zulke gebouwen. Maar lastig blijft het. Ik kom er in NRC nog wel op terug.
Overigens gaat de documentaire niet over de voetsporen van Couperus maar over hoe zijn thema’s ook ons nu aangaan. We waren verbaasd hoeveel Couperus aan zijn directe omgeving ontleende. Vanuit ‘onze’ residentie kun je de avondwandeling van de resident gewoon nalopen, alles klopt.